THE BACKGROUND AND THEOLOGICAL MEANING OF CHRISTMAS.
We will attempt to describe the historical development of the feast of Christmas, how and when it was introduced in the Church, what is its theological content and lastly, how Christians celebrate this great feast today.
For nearly the first three centuries of Christianity Christmas was not celebrated. We note from historical sources that an interest in determining the date of the Nativity of Christ begins in the 3rd century. Initially, the Church celebrated the feast of Christmas with the feast of the Epiphany on January the 6th. The oldest sermon on Christmas that exists today, was delivered by Saint Basil the Great in 376 AD, in which the feast was already separated from the feast day of Epiphany. The 25th day of December was established as the celebration of the anniversary day of the Nativity during the tenure of Pope Julius the First. Thus, Christmas has a Roman (Western) origin. It was established in the East much later, around the middle of the 4th century. St. John Chrysostom, in a speech that was probably delivered on December 25, 386 AD, urged the Church of Antioch to agree to December 25 as a day of celebration of the Nativity of our Lord. In the hitherto pagan world, December the 25th was the celebration of the great feast of Saturnalia in honor of the god Saturn and the pagan birth of the unconquerable sun.
In this way, Christians confirmed the prevalence of their faith against pagan beliefs and gave a whole new meaning to Christian celebrations, respecting the dignity and decency of the human person.
That there was no specific feast day for the nativity of Christ does not mean that Christians did not ascribe the theological significance that befits the birth of our Lord on earth and this is clear from the fact that all the Fathers of the Church theologized on the “Incarnation” and the birth of our Lord. Saint Gregory of Nyssa delivered a speech at the Nativity of the Saviour, in which the holy father says: “The present feast’s hypothesis is the mystery of the incarnation of the Son of God. In this incarnation the human body becomes the tabernacle (home) of Him who is clothed with human nature.” He continues to show the greatness of the event of the Birthday of our Lord, recalling the words of David: “This is the day that the Lord has made let us rejoice and be glad in it” and he notes that the feast of Christmas, which coincides with the longest night of the year, indicating the end of the evil darkness of sin and the rising of the sun of justice, the true light. “I am the light of the world: he that follows me shall not walk in darkness….” (John 8:12).
According to Saint Athanasius the Great, God assumes human nature to raise it to the level of God. He specifically stresses that in the understanding of the event the Nativity, the cave indicates the “unlit and underground life of man.” According to the great Alexandrian Author, it would not be possible for us to be led to the celebration of Easter, which is the “end of the ekonomia (dispensation)” of God.” Without the incarnation and birth we would not have had the Crucifixion nor the Resurrection. This means that we would not have salvation.
Another great and prolific Father of the Church St. John Damascene writes that the Lord became human and glorified the entire human nature.
Christ therefore with His incarnation assumed human nature and by His birth brought man to the height of His divinity, where it was before sin (original sin).
The redemptive work of Christ begins with His Incarnation and birth, and will end with His Crucifixion and His Resurrection. As for sinful human nature, with His birth He remains without sin. This is because His birth could not physically bear sin, because then how would He defeat sin and the consequences of sin – death? This means that when Christ assumed human nature he did not assume sin, because sin is subject to His voluntary judgement, so for Christ sin was not the result of natural consequence as it is for man. Christ as the Second Person of the Holy Trinity remains God and has assumed human nature: God-man. What we write is little, compared to what has been written by the holy Fathers of our Church to show how big and important the feast of the Nativity of Christ is in our lives.
But the question remains: How do Christians celebrate Christmas today? How does the world perceive the meaning of Christmas? We are all to a greater or lesser extent witnesses. We all know what Christmas means today.
It is with sadness that we see that people in our days are progressing gradually to the secularization of the feast – removing any spiritual meaning of this great feast of the Nativity of our Christ. Christmas is stripped of the great gift of God to man. He sent His only begotten Son to be born, crucified and risen for our salvation. Our global Christian world insists on removing the Mystery of the feast. In the past, a Christian would prepare for this celebration with a fourty day fast. Today, the feast is marked by the decoration of trees, the lights and balls and much more – like shopping, gifts and so on. Christmas Eve, instead of a night of prayer, devotion and preparation for the Divine Liturgy, transmutes into a night of revelry until dawn, wine drinking, gambling – into a night where we are not expecting Christ.
How many of us, Christians of today, have fasted, have prepared with repentance and confession for Holy Communion on Christmas Day?
We thoroughly waste all our time to prepare for all the events such as dinners, dances and other entertainment, and spend little or even no time for our soul, for going to church…. And this, despite the fact that in all Christian countries these days are holidays. These holidays started from Justinian in 529 AD to celebrate the feasts Christmas up to Theophany, but we lost the meaning of the holidays. As mentioned, the celebration of Christmas was first introduced as an ecclesiastical event into the Church of Rome, that is from the West and it is this most rational and humanistic West that today introduced this secularization of the feast in the Christian world.
Moreover, this secularization even threatens to disorient us as Greeks as it dilutes all our Greek and Orthodox traditions. The family has ceased to get together. It has stopped the celebration of Christmas as a family celebration – each member “feasts” in a different place. Television is of course, an integral part of this secularization of Christmas, because of the power of communication that it has and the “authority” of those who use it, who with what they say verge on crazyness and stupidity.
Endless programs refer to melomakarona, kourabiedes and vasilopita – how and where they are made in different parts of our country – and so many other programs – the price, the kilos and the stuffing of the turkey. Nobody questions the festive table, but please let’s not grossly overestimate the importance of the turkey.
But we are not the only victims of this huge confusion of Christmas. The holy and great Father of the Church St. Basil is confused with that well known red-robbed grandfather, a creation of Cola Coca, Santa Claus, who supposedly brings presents at Christmas, according to the tales told to children, who, of course, inherit the confusion in turn. These children will grow with perceptions and images that they will have from their childhood for Christmas, which will be gifts, cards, candy, decorated trees and this man-monstrosity we call Santa Claus.
Finally it should be noted that it is not wrong either to rest or to have a little fun during these days. On the contrary these days are offered for relaxation. They are offered to meet our own and our friends whom we do not meet regularly. But, they are not limited only to rest and fun and thereby forgetting the true meaning of Christmas. It’s a good tradition to exchange gifts with people we love. But there is another tradition, the tradition of our Church. Our Christmas should have a Christ centered character – they should have Christ. We should prepare ourselves spiritually by fasting, by praying, with repentance, with confession, attending church, with charity, with love so that we may show our love to God. Then Christmas will have meaning in our lives.
Let us remember how many people currently are alone, how many are in need of our help and our love.
I hope that this Christmas will be for all of us, the beginning of a good reflection and experience of the true content of these holy days.
Fr. Michael Visvinis
ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟ ΝΟΗΜΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ.
Θα προσπαθήσουμε να δώσουμε την ιστορική εξέλιξη της εορτής των Χριστουγέννων, πως και πότε καθιερώθηκε στην Εκκλησία, ποίο είναι το θεολογικό περιεχόμενο και τέλος πως εορτάζουν σήμερα οι χριστιανοί την μεγάλη αυτή εορτή.
Στους πρώτους σχεδόν τρεις αιώνες του Χριστιανισμού δεν εορτάζονταν τα Χριστούγεννα. Μόνο μετά τον 3ο αιώνα. Από ιστορικές πλέον πηγές, βλέπουμε, να αρχίζει ένα ενδιαφέρον για τον προσδιορισμό της ημερομηνίας της Γεννήσεως του Χριστού. Αρχικά η Εκκλησία εόρταζε την εορτή των Χριστουγέννων μαζί με την εορτή των Θεοφανείων στις 6 Ιανουαρίου. Η αρχαιότερη, υπάρχουσα σήμερα, ομιλία για τα Χριστούγεννα, εκφωνήθηκε από τον Μέγα Βασίλειο το 376 μ. Χ, όπου διαπιστώνουμε ότι η εορτή έχει χωρίσει από τα Φώτα. Αρχικά δεν ήταν γνωστή η ημερομηνία της Γεννήσεως. Για πρώτη φορά θεσπίστηκε η εορτή να εορτάζεται την 25η Δεκεμβρίου ως επέτειος ημέρα της Γεννήσεως, επί Πάπα Ιουλίου του Α’. Αυτό σημαίνει ότι τα Χριστούγεννα έχουν Ρωμαϊκή (Δυτική) προέλευση και έφθασαν στην Ανατολή με καθυστέρηση, περίπου στα μέσα του 4ου αιώνα και αυτό διότι ο Ιερός Χρυσόστομος σε μια ομιλία του που μάλλον θα πρέπει να εκφωνήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου του 386 μ.Χ., παρότρυνε την Εκκλησία της Αντιοχείας να συμφωνήσει στην 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα εορτασμού της Γεννήσεως του Κυρίου μας.
Στον μέχρι τότε ειδωλολατρικό κόσμο, την 25η Δεκεμβρίου εόρταζαν την μεγάλη εορτή των Σατουρναλίων προς τιμήν του θεού Σατούρνους (Κρόνος) και την παγανιστική γέννηση του ακατανίκητου ηλίου.
Οι Χριστιανοί, επιβεβαίωσαν την επικράτηση της πίστης τους ενάντια στις ειδωλολατρικές δοξασίες και έδωσαν ένα εντελώς νέο χριστιανικό περιεχόμενο στις γιορτές, σεβόμενοι την αξιοπρέπεια και την ευπρέπεια του ανθρωπίνου προσώπου.
Το ότι μέχρι τον 4ο αιώνα δεν εόρταζαν την εορτή της Γεννήσεως του Χριστού, δεν σημαίνει ότι δεν απέδιδαν την θεολογική σημασία που αρμόζει στο γεγονός της ελεύσεως του Κυρίου μας στη γη, και αυτό καθίσταται σαφές από το γεγονός ότι όλοι οι Πατέρες της Εκκλησίας μας θεολόγησαν περί της «Σαρκώσεως» και της γεννήσεως του Κυρίου μας. Ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης εκφώνησε ομιλία εις το Γενέθλιον του Σωτήρος, λέγει ο άγιος Πατήρ: « η παρούσα της εορτής υπόθεσις το της αληθινής σκηνοπηγίας εστί μυστήριον. Εν ταύτη γαρ σκηνοπηγείται το ανθρώπινον σκήνωμα τω δι’ ημάς ενδυσαμένω τον άνθρωπον». Και συνεχίζει για να δείξει το μεγαλείο του γεγονότος της Γενεθλίου ημέρας του Κυρίου μας, υπενθυμίζοντας τα λόγια του Δαυίδ: «Αύτη η ημέρα ην εποίησεν ο Κύριος αγαλιασώμεθα και ευφρανθώμεν εν αυτή» και επισημαίνει ότι η εορτή των Χριστουγέννων, η οποία συμπίπτει με το «ακρότατον μήκος» της νύχτας του έτους, υποδηλώνει το τέλος της πονηράς νύχτας της αμαρτίας και την ανατολή του ηλίου της δικαιοσύνης, του αληθινού φωτός. «Εγώ ειμί το φως του κόσμου ο ακολουθών εμεί ου μη περιπατήσει εν τη σκοτία»(.Ιωαν. 8:12).
Κατά τον Μέγα Αθανάσιο: «Θεός τη ανθρωπίνη κατακιρνάται φύσει, ίνα συνεπαρθεί τω ύψει του Θεού το ανθρώπινον», (ο Θεός προσλαμβάνει την ανθρώπινη φύση, ώστε να υψώσει στο ύψος του Θεού τον άνθρωπο). Τονίζει δε, ακριβώς στο γεγονός της Γεννήσεως και τούτο, ότι διά του σπηλαίου υποδηλούται ο «αφεγγής και υπόγειος των ανθρώπων βίος». Σύμφωνα με τον μεγάλο Αλεξανδρινό Συγγραφέα, δεν θα ήταν δυνατόν να οδηγηθούμε στην εορτή του Πάσχα, που αποτελεί το «πέρας της οικονομίας» του Θεού, «ει μη η αρχή καθηγήσατο». Χωρίς την σάρκωση και την γέννηση δεν θα είχαμε σταύρωση, ούτε και ανάσταση. Αυτό σημαίνει ότι δεν είχαμε σωτηρία. Ένας άλλος μεγάλος και πολυγραφότατος Πατέρας της Εκκλησίας μας ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός γράφει: «εξ’ άκρας ενώσεως της καθ’ υπόστασιν την δόξαν της αοράτου Θεότητος τελείως πεπλπούτηκεν». Στην ανθρώπινη του Κυρίου εδοξάσθη και η καθ’ όλου ανθρωπίνη φύση.
Ο Χριστός λοιπόν με την σάρκωση προσέλαβε την ανθρώπινη φύση και με την γέννηση Του ανέβασε τον άνθρωπο στο ύψος της θεότητος Του, εκεί που ήταν πριν από την αμαρτία (προπατορικό άμάρτημα).
Με τη Σάρκωση και τη Γέννηση Του, γίνεται απαρχή του απολυτρωτικού έργου του Χριστού και θα ολοκληρωθεί με την Σταύρωση και την Ανάσταση Του. Όσο δε για την αμαρτία της ανθρώπινης φύσεως, αναμάρτητος παραμένει ο ίδιος. Και αυτό, δεν θα μπορούσε φυσικά να φέρει αμαρτία, διότι τότε πως θα νικούσε την αμαρτία και τις συνέπειες της δηλαδή τον θάνατο; Αυτό σημαίνει ότι ο Χριστός όταν προσέλαβε την ανθρώπινη φύση δεν προσέλαβε και την αμαρτία, διότι τη έθεσε υπό την αυτεξούσια γνώμη Του, οπότε για τον Χριστό η αμαρτία δεν ήταν αποτέλεσμα φυσικής ανάγκης όπως είναι για τον άνθρωπο. Ο Χριστός ως το δεύτερο Πρόσωπο της Αγίας Τριάδος παραμένει Θεός και έχει προσλάβει και την ανθρώπινη φύση, Θεάνθρωπος. Γράφουμε όλα αυτά που είναι πολύ λίγα, μπροστά στα όσα έχουν γραφεί από τους αγίους Πατέρες της Εκκλησίας μας για να δείξουμε πόσο μεγάλη και σπουδαία είναι η εορτή της Γεννήσεως του Χριστού στη ζωή μας.
Τίθεται όμως το ερώτημα, πως εορτάζουν σήμερα οι Χριστιανοί τα Χριστούγεννα: Πως ο κόσμος εκλαμβάνει το νόημα των Χριστουγέννων: Λίγο ή πολύ όλοι μας είμαστε μάρτυρες, όλοι μας γνωρίζουμε τι σημαίνουν Χριστούγεννα.
Με θλίψη βλέπουμε ότι οι άνθρωποι στις μέρες μας προχωρούν βαθμιαίως στην εκκοσμικεύση της εορτής, αφαιρώντας κάθε πνευματικό νόημα από την μεγάλη αυτή εορτή της Γεννήσεως του Χριστού μας. Απογυμνώνονται τα Χριστούγεννα από την μεγάλη Δωρεά του Θεού στον άνθρωπο, έστειλε τον Μονογενή Του Υιό να γεννηθεί, σταυρωθεί και αναστηθεί για την δική μας σωτηρία. Ο χριστιανικός κόσμος του πλανήτη μας επιμένει στην αποϊεροποίηση της εορτής. Παλαιότερα ο χριστιανός προετοιμαζόταν για την εορτή αυτή με σαρανταήμερη νηστεία. Σήμερα η εορτή σηματοδοτείται από τον στολισμό των δένδρων, τα λαμπάκια και τα μπαλάκια και άλλα πολλά, όπως, ψώνια, δώρα και λοιπά. Η παραμονή των Χριστουγέννων, αντί για νύχτά προσευχής, κατανύξεως και προετοιμασίας για τη θεία Λειτουργία, μεταστοιχειώνεται σε νύχτα ξεφαντώματος μέχρι της πρωίας, οινοποσίας, χαρτοπαιξίας, σε μια νύχτα που δεν περιμένουμε Χριστό.
Πόσοι, από μας τους χριστιανούς της εποχής μας, έχουμε νηστέψει, έχουμε προετοιμαστεί με μετάνοια και εξομολόγηση για την Θεία Κοινωνία ανήμερα των Χριστουγέννων;
Επιμελώς σπαταλούμε όλο το χρόνο μας για να προετοιμαστούμε για όλες τις εκδηλώσεις των ημερών, όπως δείπνα, χορούς, άλλες διασκεδάσεις και δίνουμε από λίγο έως και απελπιστικά καθόλου χρόνο για την ψυχή μας ,για τον εκκλησιασμό μας…… Και παρά το γεγονός ότι σε όλα τα χριστιανικά κράτη οι μέρες αυτές των εορτών είναι αργίες και ξεκίνησαν από το Ιουστινιανό το 529μ.Χ. ώστε να εορτάζουμε τις εορτές του Δωδεκαημέρου, εμείς χάσαμε το νόημα των εορτών. Όπως, άλλωστε προαναφέραμε, ο εορτασμός των Χριστουγέννων εισήχθη στην Εκκλησία από την Ρώμη δηλαδή από τη Δύση ως εκκλησιαστικό γεγονός, από την ορθολογιστική και ανθρωποκεντρική πλέον Δύση εισήχθη και σήμερα αυτή η εκκοσμίκευση της εορτής στον χριστιανικό κόσμο. Επιπλέον, ακόμα απειλεί να αποπροσανατολίσει και μας ως Έλληνες αφού καταλύει κάθε ελληνική και ορθόδοξη παράδοση μας, έπαψε πια να είναι συναγμένη η οικογένεια, έπαψε η εορτή των Χριστουγέννων να είναι οικογενειακή γιορτή, το κάθε μέλος «γλεντάει» σε διαφορετικό μέρος. Βέβαια, σ’ αυτήν την αποϊεροποίηση των Χριστουγέννων, δυναμικά συμμετέχει και η τηλεόραση, η οποία με την δύναμη της επικοινωνίας που διαθέτει και με την «αυθεντία» αυτών που την χρησιμοποιούν και που φυσικά αγγίζουν τα όρια της ανοησίας και του εκτραχηλισμού.
Ατελείωτα προγράμματα, αναφέρονται στα μελομακάρονα, στους κουραμπιέδες και στη βασιλόπιττα, πως και πότε γίνονται σε διάφορα μέρη της πατρίδος μας και άλλα τόσα προγράμματα για την τιμή ανά κιλό και για τη γέμιση της γαλοπούλας. Κανείς δεν αμφισβητεί το εορταστικό τραπέζι, αλλά, έλεος ας μην υπερεκτιμούμε τόσο την γαλοπούλα.
Θύμα της τεράστιας αυτής σύγχυσης δεν είναι μόνο ο λαός μας, ο οποίος αποπροσανατολίζεται αλλά και ο άγιος και σπουδαίος πατέρας της Εκκλησίας μας ο Μέγας Βασίλειος, ο οποίος συγχέεται με τον γνωστό σε όλους μας κοκκινοντυμένο παππού, δημιούργημα της Coca Cola, Santa Claus, ο οποίος υποτίθεται ότι φέρνει δώρα τα Χριστούγεννα, σύμφωνα με τα παραμύθια που λέγονται στα παιδιά, τα οποία, φυσικά γίνονται κληρονόμοι της σύγχυσης με τη σειρά τους. Αυτά, θα μεγαλώσουν και οι προσλαμβάνουσες εικόνες που θα έχουν από τα παιδικά τους χρόνια για τα Χριστούγεννα, θα είναι δώρα, κάρτες, γλυκά, στολισμένα δέντρα γιρλάντες και αυτό το έκτρωμα ανθρώπου που αποκαλούμε Santa Claus.
Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν είναι κακό ούτε να ξεκουραστούμε ούτε να διασκεδάσουμε λίγο αυτές τις μέρες. Αντιθέτως αυτές οι μέρες προσφέρονται για ξεκούραση, προσφέρονται για να συναντήσουμε δικούς μας και φίλους που δεν είναι τόσο εύκολο να τους συναντούμε τακτικά. Αλλά να μην περιοριζόμαστε μόνο στην ξεκούραση και στη διασκέδαση και να λησμονούμε το πραγματικό νόημα των Χριστουγέννων. Καλή η παράδοση να ανταλλάσσουμε δώρα με ανθρώπους που αγαπούμε. Αλλά υπάρχει και η άλλη παράδοση της Εκκλησίας μας, τα Χριστούγεννα μας να έχουν Χριστοκεντρικό χαρακτήρα, να έχουν Χριστό. Να προετοιμαστούμε πνευματικά με νηστεία, με προσευχή με μετάνοια, με εξομολόγηση, με εκκλησιασμό, με φιλανθρωπία, με αγάπη για να δείξουμε την αγάπη μας στον Θεό. Τότε τα Χριστούγεννα θα έχουν νόημα στη ζωή μας.
Ας θυμηθούμε, πόσοι άνθρωποι αυτή την περίοδο είναι μόνοι, πόσοι έχουν ανάγκη της βοηθείας μας και της αγάπης μας;
Εύχομαι αυτά τα Χριστούγεννα να είναι για όλους μας, απαρχή ενός καλού προβληματισμού και βιώσεως του πραγματικού περιεχομένου τούτων των αγίων ημερών.
π. Μιχαήλ Βισβίνης
